الگوریتم اجتهاد یک فقیه‌یار است و اصلا مانع خلاقیت یک فقیه نمی‌شود

به گزارش شبکه معالم، حجت الاسلام والمسلمین عبدالحمید واسطی  در دومین روز از پنجمین کارگاه آموزشی پژوهشی فلسفه علم اصول با بیان این که الگوریتم توصیف یک عملیات اجرایی است، گفت: چون این عملیات مراحل و اجزاء و شرایط دارد و به یکباره انجام نمی‌شود، لذا هر تغییر و تحقیقی دارای نقطه شروع، مراحل تکون، شاخصه‌های لازم تکون و نقظه پایان است.

وی الگوریتم اجتهاد را چنین تعریف کرد: «توضیح عملیات قدم به قدم در استنباط احکام از منابع معتبر بر اساس مدارک معتبر».

وی بحث خود را با دو سؤال ادامه داد: آیا می توان اجتهاد را الگوریتمی کرد؟ آیا می شود عملیات ذهنی خلاق یک مجتهد را مرحله به مرحله با تمام جزئیات و فرآیندها توصیف کرد؟

استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: علم اصول فقه ما در حال حاضر مبانی استنباط است نه چگونگی و روش استنباط. در بحث ما به جای سؤال از چیستی و چرایی هریک از مسائل علم اصول سؤال از چگونگی انجام آن پرسیده می شود. «چگونگی ها» بیان «فرآیندها» هستند و ارائه قدم به قدم فرآیند اجتهاد همان الگوریتم اجتهاد است.

این پژوهشگر علوم اسلامی بحث خود را چنین ادامه داد: اگر اجتهاد، تلاش معرفتی روشمند برای کشف موجه نظر شارع در مورد فعل مکلف باشد و اگر عملیات اجتهاد فعل و انفعالاتی باشد که فقیه برای کشف نظر شارع به صورت مرحله به مرحله انجام می دهد تا از نقطه شروع (مواجهه با مسأله) به نقطه پایان (صدور فتوا) برسد و اگر روش شناسی و ارائه الگوریتم، تعیین و توصیف دقیق عملیات حل یک مسأله باشد آن گاه اجتهاد و استنباط این قابلیت را دارد که به صورت الگوریتمی توصیف شود.

استاد واسطی در پایان بحث خود و در پاسخ به سؤالات دانش پژوهان بر سه نکته تأکید کرد:
• الگوریتم اجتهاد مانع خلاقیت فقیه نمی شود؛ چون فقیه مبنای اصلی خود و خرده مبناها را بر اساس ابتکارات خود ارائه می کند و الگوریتم اجتهاد برای او یک سیستم و فرآیند کشف حکم است و نهایتا باز هم این فقیه است که حکم را کشف می کند نه سیستم.
• الگوریتم های خلاق و قدرتمند الگوریتم هایی هستند که احتمالات پنهان را هم بتوانند تشخیص دهند و مدیریت کنند.
• بحث ما تحت عنوان الگوریتم اجتهاد به این معنا نیست که فرآنید کشف حکم توسط فقهای ما انجام نشده بلکه به این معناست که عملیات ذهنی فقه و فرآنید کشف حکم توصیف نشده است.

گفتنی است پنجمین کارگاه آموزشی پژوهشی فلسفه علم اصول به همت مرکز تخصصی آخوند خراسانی وابسته به داه کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی و در طی دو روز برگزار شد.