شبکه معالم اداره کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی
به گزارش ستاد خبری همایش ملی «قرآن پژوه روشن بین» آیت‌الله رضا استادی، عضو شورای عالی مدیریت حوزه علمیه قم و عضو برجسته جامعه مدرسین، در سومین همایش ملی تفسیر و تفسیر نگاری در سده اخیر حوزه علمیه خراسان، ویژه نکوداشت آیت‌الله شیخ محمد واعظ زاده خراسانی پیرامون ابعاد سیره علمی و عملی این اندیشمند معاصر به سخنرانی پرداخت. متن کامل این سخنرانی در ذیل می‌آید.
استاد برجسته حوزه علمیه قم در ابتدای سخنان خود با تشکر از دست‌اندکاران همایش و مهامانان حاضر اظهار کرد: در روایات آمده است "ثَمَرَةُ الْعِلْمِ إِخْلَاصُ الْعَمَلِ" ما اهل علم چه حوزوی و چه دانشگاهی این حرف‌هایی که می‌شنویم و می‌خوانیم باید مقداری در خودمان تأمل کنیم، چون از سابق گفته‌اند که شجره بی‌ثمره اصلا شجره نیست و علمی که اثر نداشته باشد، علم نیست. از امام صادق علیه السلام در ذیل آیه شریفه "إِنَّمَا یخْشَی اللّه مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ" نقل شده است که فرموده‌اند: "مَنْ لَمْ يُصَدِّقْ فِعْلُهُ قَوْلَهُ فَلَيْسَ بِعَالِمٍ"، کسی که افعالش، اقوالش را تصدیق کند. امیدوارم همه ما عالم موثر در جامعه باشیم.
آیت‌الله استادی در ادامه با اشاره به شخصیت چند بُعدی مرحوم آیت‌الله واعظ زاده ابراز کرد: آیت‌الله واعظ زاده دارای ابعاد شخصیتی، حوزوی، دانشگاهی، انقلابی، تقریبی، اجتماعی و فردی است و هرکدام باید جداگانه بحث و پرداخته شود. این جلسات بیشتر یک بُعد تجلیلی و و آموزنده دارد و بداند که برخی از آثار ایشان افتخار مکتب تشیع است.
تبیین ابعاد علمی و حوزی آیت‌الله واعظ زاده خراسانی(ره)
من در این جلسه ابعاد حوزوی ایشان خواهم پرداخت. ایشان از آغاز تا پایان عمرش حوزوی بود هر چند در دانشگاه هم زیاد خدمت کرد، اما بعد غالب ایشان بعد حوزوی بود. امروز نیازمند اهل علم حوزوی و دانشگاهی باسواد و ملا هستیم و همچون آیت‌الله واعظ زاده به حقیقت استاد باشد، البته ما افراد اینچنینی کم نداشته‌ایم و‌‌امید این است که در حوزه‌ها و دانشگاه‌ها این افراد تربیت بشوند.
آیت‌الله استادی سپس به تبیین زمینه‌های شکل‌گیری شخصیت علمی ایشان در حوزه علمیه اشاره کرده و گفت: وقتی آقای واعظ زاده بعد از نجف و مشهد و قم دوباره به مشهد آمده‌اند، من نشنیده‌‌ام ایشان درس کسی رفته باشد با اینکه آن موقع سی و پنج ساله بوده است. از همان موقع اغلب به فضل و استادی ایشان اعتراف داشته‌اند و از همان موقع هر کاری که انجام داده‌اند متقن بوده است.
ظاهر این است که در زمان حضور در نجف، بحث‌های ادبیات را کاملا فرا گرفته‌اند و بعد از سه سال به مشهد آمده است. یکی از امتیاز حوزه‌ها، قبلا این بود که هر درسی، اساتید متعدد داشت ولی یک درس شاخص می‌شد و این برای طلاب قابل تشخیص بود. در مشهد همه آقای مدرس یزدی را می‌شناختند که سال‌هاست شرح لمعه می‌گوید. مرحوم واعظ زاده شرح لمعه و قوانین را پیش ایشان خواند و رسائل را نزد مرحوم آقای دامغانی و مکاسب را پیش مرحوم شیخ مجتبی قزوینی تلمذ نموده است.
آیت‌الله استادی در ادامه «داشتن اعتدال علمی» را از بارزترین امتیاز استاد واعظ زاده دانست و افزود: از امتیازاتی که ایشان داشت نزد اساتید مختلف درس خواند. با این که ایشان مفصل نزد آقای قزوینی درس خوانده است اما سراغ دیگر اساتید می‌رفت که این باعث می‌شود انسان معتدل بار بیاید.
استاد واعظ زاده تحت تأثیر آیت‌الله بروجردی بود اما از دیگر بزرگان غفلت نکرد
مرحوم واعظ زاده در مشهد هشت سال حضور داشته است و پس از اتمام سطوح مدتی در درس خارج آقای قزوینی و دیگر بزرگان رفته است. این مدت را به لحاظ علمی طوری گذرانده است که بعد از سه یا چهار سال در قم آیت‌الله بروجردی ایشان را برای جامع احادیث شیعه از بین افراد زیادی انتخاب کرده است. نشان می‌دهد ایشان بار علمی خوبی را در مشهد بسته است و بعد به قم مشرف شده و هر کسی که با آثار ایشان آشنا باشد می‌فهمد که تحت تأثیر آقای بروجردی بوده است، اما در عین حال از دیگران غافل نشد. مثلا درس آیت‌الله گلپایگانی و آیت‌الله اراکی و دیگر بزرگان رفته است.
برای من وجدآور بود که ایشان درس شیخ ابوالفضل زاهدی هم می‌رفته است. ما که وارد قم شدیم، آقای زاهدی ردیف مراجع بود ولی معروف به مفسر شده بود. ایشان در مدرسه فیضیه زیر کتابخانه منبر می‌رفت و تفسیر می‌گفت. من از خود شهید مطهری شنیدم که من تفسیر ایشان می‌رفتم و یادداشت می‌کردم و مرحوم آقای واعظ زاده هم در این درس‌ها شرکت می‌کرد.
من برای این جلسه چند جمله از مرحوم آیت‌الله واعظ زاده خراسانی یادداشت کرده‌‌ام که برای شما می‌خوانم: آیت‌الله واعظ زاده می‌گوید: «در سال ۲۱ شمسی که مرحوم آیت‌الله بروجردی وارد مشهد شده‌اند، – یعنی هنوز آقای بروجردی در قم مستقر نشده و هنوز هم آقای واعظ زاده در مشهد است-، که در آن سال روزی در منزل یکی از علما مشهد درباره شیخ طوسی فرمود که ایشان برخی از کتب خود را برای محیط شیعه نوشته است مانند نهایه و برخی را برای محیط اسلام نوشته مانند مسائل خلاف و مبسوط که شاید این اولین باری بود که از یک مجتهد بزرگ، عنایت به محیط اسلام و محیط تشیع می‌شنیدم.» یعنی از همین جاها آشنایی ایشان با آقای بروجردی شکل گرفته است.
آیت‌الله استادی در ادامه به نقل قول از آیت‌الله واعظ زاده پرداخت و ابراز کرد: «یازده سال افتخار استفاده از درس و ملازمت آیت‌الله بروجردی داشتم و خلاصه‌ای از آراء خاص این استاد ضمیمه رساله‌ای که راجع به کتاب جامع احادیث شیعه تحقیق نموده‌‌ام، انشاءالله به زودی در دسترس اهل تحقیق قرار خواهد گرفت و کتاب نامبرده مهمترین کتاب حدیث دوران اخیر است که به اراده آیت‌الله بروجردی و مباشرت جمعی از شاگردان تالیف گردید و اینجانب مدت هفت سال با شرکت دیگران دست‌اندرکار تالیف این کتاب بودیم.» یعنی یک کار صد در صد حوزوی که وقتی ضرورت این کار را فهمید پیگیر آن شد و آقای واعظ زاده به خاطر این تلاش وافر علمی است که می‌تواند در هر مجمعی باشد و صحبت کند.
این استاد درس خارج حوزه علمیه قم به تالیفات و آثار استاد واعظ زاده اشاره کرد و اظهار داشت: وقتی درباره تالیفات ایشان در سال ۴۶ شنیدم که البته فکر می‌کنم خیلی از آن‌ها چاپ نشده است و همین جا از خاندان ایشان می‌خواهم که اگر یادداشت‌هایی دارند، نامه‌هایی دارند و یا اجازاتی هست که برخی از آنان منتشر نشده است اعلام کنند.
حتی شنیده‌‌ام که ایشان درس تفسیر داشته‌اند و بخشی از سوره‌های کوچک قرآن را تفسیر کرده‌اند. در نمونه‌ای از این تحقیقات، ایشان خصوصیاتی از آیت‌الله بروجردی نقل می‌کند که من عرض می‌کنم: ایشان نقل می‌کند که «آیت‌الله بروجردی فرمودند فهرست نجاشی بعد از فهرست شیخ طوسی نوشته شده است و به واسطه تاخر نظر به آن کتاب دارد و نجاشی با بزرگواری چند جا دیده است که شیخ اشتباه کرده است و بدون این که اسم شیخ را بیاورد آن جا را اصلاح کرده است و ما به این نتیجه رسیده‌ایم که فهرست نجاشی بعد از فهرست شیخ نوشته شده و اشتباهات شیخ را هم را تصحیح کرده است». آقای واعظ زاده می‌گفت «من دنبال این موضوع رفتم و دیدم این مطلب صحیحی و این موارد تا ۳۰ مورد هم می‌رسد».
آیت‌الله استادی در ادامه با نقل دیگری از آقای واعظ زاده توجه ایشان به فضای صدور روایات در عصر ائمه معصومین را یاد آوری کرده و می‌گوید: آقای واعظ زاده گفته: «ائمه ما که صحبت می‌کرده‌اند در یک جو خاصی بوده و با توجه به آن جو صحبت می‌کرده‌اند و اگر ما می‌خواهیم در جایی صحبت کنیم باید توجه کنیم که در آن زمان چه می‌گذشته است»، آقای واعظ زاده تعبیر می‌کرد؛ «روایات ما حاشیه بر روایات آنان (اهل سنت) است چرا که آنان حاکم بوده‌اند و حکومت در درست آنان بوده است. در هر صورت ایشان فرموده‌اند؛ که آقای بروجردی معتقد بود اگر توجه به اوضاع آن زمان نباشد، درست نمی‌توانند روایات ائمه را فهم کنند و زمانی که حرف‌های آقای بروجردی مطرح شد، از این روش حوزه نجف و درس اساتید مخصوصا درس آیت‌الله خویی متحول شد».
تواضعی که از امام در برابر آیت‌الله بروجردی دیدم از شخص دیگری ندیده‌‌ام
در نقل دیگری استاد واعظ زاده بیان می‌کند: «در سال ۱۳۲۸ که برای تحصیل به قم رفتم اطلاع پیدا کردم که مرحوم‌‌امام (ره) درس خصوصی برای چند نفر می‌گوید از جمله آقای مطهری و منتظری بودند و من هم رفتم. گاهی مرحوم امام و همه شاگردان با هم به درس آیت‌الله بروجردی می‌رفتند» و بعد می‌گویند «تواضعی که از امام در برابر آیت‌الله بروجردی دیدم از شخص دیگری ندیده‌‌ام».
آقای واعظ زاده در ادامه این نقل می‌گوید: «استاد بزرگ علامه طباطبایی یکی از بزرگترین دانشمندان اسلام است و در علوم مختلف نقلی و عقلی صاحب نظر است و سال‌هاست که در محیط حوزه علمیه قم آثار قلمی او مخصوصا تفسیر المیزان الهام بخش دانشمندان است.» که گفتیم ایشان از حضور اساتید مختلف استفاده می‌کرده و از مباحث مختلف و فلسفی فراموش نکرده است. یعنی در حوزه علمیه قم در کنار درس فقهی که پیش چند استاد می‌خواند باز هم از فلسفه غافل نشد. ایشان ذکر می‌کند: «و الهیات شفا و پاره‌ای از مباحث فلسفی را از وی فراگرفتم و با لطف خاصی که همواره به این ناچیز مبذول می‌فرمود، بنده را به اجازه اجتهاد در علوم معقول و منقول مفتخر کرد.» که همه این موارد ظاهرا قبل از آمدن به مشهد است که متن اجازه را در این نوشته‌ها چاپ کرده‌اند.
تعجیل در چاپ آثار علمی، اجازات، نامه‌ها و اسناد آیت‌الله واعظ زاده
عضو شورای عالی مدیریت حوزه علمیه قم با تاکید بر چاپ آثار و مقالات این شخصیت علمی برای عرضه ایده‌های ایشان گفت: بنیاد پژوهشهای آستان قدس در چاپ آثار و مقالات ایشان تعجیل کند، هم مقالات تفسیری ایشان مفید است و هم مقالات انقلابی ایشان مفید است، مخصوصا مقالاتی که برای همایش اقتصادی نوشته‌اند و سخنانی دارد که از روی درد دین است، در این مقاله می‌گوید: «وجود یک مکتب اقتصادی لازم است اگر در فکر تهیه آن نباشیم خطر بزرگی در پی خواهد داشت و آن آسیب این است که احیاناً برخی از دانشمندان با برداشت از نصوص اسلامی از یک طرف و اُنس و آشنایی با مکاتب بیگانگان محصولی مخلوط از هر دو را تحویل جامعه دهند. در اوایل انقلاب مجموعه ۱۶ جلدی را که تمام مسائل اقتصادی را از فقه استخراج و جمع آوری کرد به امید اینکه محل بحث باشد تا به نتیجه مطلوب برسد که هنوز هم نرسیده است.
یک نقد، در حاشیه همایش
البته این جلسه محل بیان انتقادات نیست ولی این نکته‌ای را که ایشان بیان کرد فقط در اقتصاد نیست، الان در ورزش هم التقاطی شدیم در ورزش بانوان این التقاط صورت گرفته، در صدا و سیما این همه شعار حجاب می‌دهیم ولی در تبلیغات از خانم‌های زیبا استفاده می‌کنند، فیلم‌هایی پخش می‌شود که خانم‌ها پوشش مناسب ندارند، این التقاط است، مراجع اعلام می‌کنند که برخی عقود در بانک‌ها حرام است و الان بعد از سالها موفق به تصحیح اقتصاد نشده‌ایم، این همان چیزی است که مرحوم آیت‌الله واعظ زاده از آن می‌ترسید.
این محقق برجسته علوم اسلامی افزود: ایشان نوشته‌اند: «من با نوشتن این مقاله و دیگر مقالات در مورد انقلاب اسلامی و امام خمینی(ره)، ادعای انقلابی بودن ندارم ، اما وقتی درست فکر می‌کنم می‌بینم از اوائل جوانی یک نوع تمایل و گرایش فطری به این نوع اندیشه داشته‌‌ام و حوادث دوران کودکی‌‌ام برای پدرم، مبارزه رضاخان با اسلام و روحانیت، فاجعه خونین مسجد گوهرشاد که نوشته‌‌ام، خانه نشینی پدرم حدود ۴ سال و سفر سه سال و نیم من با پدر به عتبات عالیات و منبرها و دعاهای داغ او در نجف علیه رضاخان و شادمانی مردم از سقوط او و آشنایی با علما انقلابی مثل سید جمال الدین اسدآبادی و اطلاع از مبارزه علماء در سطح مشروطه و ناکامی آنان و نهضت ملی کردن صنعت نفت و نقش آیت‌الله کاشانی در مبارزه با انگلیس و دیگر موارد مثل استقلال پیاپی کشورهای اسلامی و رهایی کانال سوئز و تفکر باز و روشن آیت‌الله بروجردی و همچنین جاذبه انقلابی مرحوم خوانساری و استماع بیان بسیاری از وعاظ نامی و افکار بلند استاد ما شیخ‌هاشم قزوینی و هم نشینی با دوستان دیگری مثل شهید مطهری و بالاخره مقاله نویسی و مواردی از این قبیل، تمایل به اسلام انقلابی و تجدید حیات اسلام را در من شکوفا نمود و لهذا از پیروزی انقلاب تا امروز همگام با انقلاب و حامی انقلاب هستم.»
در هر صورت از خدای متعال می‌خواهیم که ایشان را مورد غفران و رحمت خود قرار دهد و به ما و کسانی که این موارد را می‌شنوند و می‌خوانند این درس را بدهد که باید باسواد و هم اهل عمل شویم.
